Μάθε παιδί μου Linux (μέρος 1) | Τι είναι το Linux, τα distro και τα GUI

Μέχρι στιγμής, στα άρθρα της σειράς "Μάθε παιδί μου Linux" έχουμε επικεντρωθεί κυρίως στο πώς χρησιμοποιείται το Linux και σε κάποια βασικά προγράμματα που αξίζει να γνωρίζουμε. Επειδή αδίκως το παρουσιάζουμε ως ένα λειτουργικό σύστημα που χρησιμοποιείται κυρίως μέσω του τερματικού, ήρθε η στιγμή να μιλήσουμε για τις "γεύσεις" και τα πολλά "πρόσωπα" που μας προσφέρει.

Τι είναι το Linux;

Ξεκινώντας πρέπει πρώτα να πούμε τι είναι το Linux. Το Linux λοιπόν είναι μία οικογένεια λειτουργικών συστημάτων ανοιχτού κώδικα, τα οποία έχουν ως βάση το Linux πυρήνα (Linux kernel). Στην ουσία δηλαδή το Linux είναι ένας πυρήνας, ο οποίος συνοδεύεται από έξτρα λογισμικό. 

Η δομή αυτή είναι που κάνει το Linux τόσο ενδιαφέρον και πετυχημένο, καθώς όσοι ασχολούνται με αυτό, συνεισφέρουν αφενός ομαδικά στον ίδιο πυρήνα και αφετέρου βελτιώνουν ο καθένας ξεχωριστά το δικό τους project. Αυτό έχει οδηγήσει στη δημιουργία πολλών διαφορετικών "γεύσεων" με την ίδια όμως δυνατή βάση.

Το γεγονός επίσης ότι το Linux είναι ένα δωρεάν project ανοιχτού κώδικα, δίνει τη δυνατότητα σε οποιονδήποτε να το κατεβάσει, να το χρησιμοποιήσει και να το βελτιώσει, αρκεί να προσφέρει αυτές τις βελτιώσεις πίσω σε αυτό.

Επειδή η συντριπτική πλειοψηφία από εμάς έχει Windows ή Mac OS υπολογιστή στο σπίτι μας, δεν καταλαβαίνουμε το τεράστιο μέγεθος χρήσης του σε παγκόσμια κλίμακα. Αρκεί να πούμε ότι:

• τα περισσότερα smartphone παγκοσμίως τρέχουν Linux (Android)
• σχεδόν όλες οι smart-TV τρέχουν Linux (Android TV, Tizen, webOS)
• η μεγάλη πλειοψηφία των supercomputer τρέχει Linux
• η NASA και τα ρομπότ της τρέχουν Linux
• ο Μεγάλος Επιταχυντής Αδρονίων στο CERN τρέχει Linux
• οι κονσόλες παιχνιδιών όπως το Steam-Box και το Google Stadia τρέχουν Linux
• και σχεδόν όλο το ίντερνετ τρέχει σε Linux sever (Google, Apple, Amazon, Facebook, Instagram, Uber, Netflix)

Σημείωση:

Το Linux το συναντάμε επίσης και ως GNU/Linux, καθώς συνήθως συνοδεύεται και με λογισμικό από το GNU Project. Υπάρχουν όμως και λειτουργικά συστήματα όπως το Android που είναι απλά "Linux", καθώς βασίζονται στο Linux πυρήνα αλλά δεν υποστηρίζουν βασικά εργαλεία του GNU.

Διαφήμιση

Τα "πρόσωπα" του Linux

Το γεγονός ότι το Linux είναι στην ουσία μόνο ένας πυρήνας, έδωσε τη δυνατότητα σε διάφορες ομάδες προγραμματιστών να δημιουργήσουν τα δικά του "πρόσωπα" ή αλλιώς γραφικά περιβάλλοντα (GUI) για να το συνοδεύουν. Το πρώτο από αυτά ήταν το KDE, το οποίο στις πρώτες του εκδόσεις έμοιαζε με το Windows 95, ενώ στη συνέχεια ακολούθησε το GNOME με παρόμοια όψη και λειτουργία. Το KDE και το GNOME είναι μέχρι σήμερα οι κύριες πηγές γραφικού περιβάλλοντος στο Linux, οι οποίες συνοδεύονται πλέον και από άλλες με τα δικά τους μοναδικά χαρακτηριστικά.

Το KDE ήταν και είναι μέχρι στιγμής το ομορφότερο γραφικό περιβάλλον στο Linux (αλλά αυτό είναι θέμα γούστου), με την έκδοση KDE Plasma 5 να στοχεύει πλέον και σε mobile συσκευές.

Από την άλλη το GNOME είναι σήμερα ίσως το πιο σύγχρονο και λειτουργικό περιβάλλον. Είναι αυτό που κατά τη δική μας άποψη βοηθάει περισσότερο ακόμη και τον αρχάριο χρήστη να είναι πιο παραγωγικός με τον υπολογιστή του.

Σημαντικότατη τρίτη επιλογή είναι το LXQt, το ελαφρύτερο γραφικό περιβάλλον από όλα, το οποίο δημιουργήθηκε από την ένωση του LXDE και του Razor-qt project. Αυτό είναι που επιτρέπει στο Linux να τρέχει με άνεση σε παλιούς ή αδύναμους υπολογιστές. 

Το LXDE (μαζί με το Openbox) είναι η βάση και για το PIXEL γραφικό περιβάλλον του Raspberry Pi, το οποίο λόγω hardware χρειάζεται επίσης ένα ελαφρύ γραφικό περιβάλλον.

Εκτός από αυτά έχουμε και κάποια ακόμη GUI, τα περισσότερα από τα οποία δημιουργήθηκαν από τη ραχοκοκκαλιά του GNOME. Για παράδειγμα το Cinnamon φτιάχτηκε κυρίως από το δημιουργό του Linux Mint, στον οποίο δεν άρεσαν οι μεγάλες αλλαγές που επήλθαν από τη μετάβαση του GNOME 2 στο GNOME 3.

Παρόμοιου τύπου περίπτωση είναι και το MATE το οποίο βασίζεται επίσης στο GNOME 2.

Τέλος το Budgie είναι μία πιο minimal και όμορφη έκδοση του GNOME 3.

Μπορούμε λοιπόν να εγκαταστήσουμε ένα ή και περισσότερα από αυτά τα "πρόσωπα" στον υπολογιστή μας και να τα αλλάζουμε ανάλογα με τη διάθεσή μας. Κάτι τέτοιο φυσικά δε γίνεται στο Windows και το Mac OS, τα οποία επίσης δεν μπορούν να μας προσφέρουν "ελαφριές" εκδόσεις τους όπως το Linux.

Διαφήμιση

Οι "γεύσεις" του Linux και οι package manager

Το Linux όπως είπαμε αποτελείται από τον Linux πυρήνα μαζί με ένα σετ λογισμικού που τον συνοδεύει. Συγκεκριμένα ένα λειτουργικό σύστημα Linux πρέπει να έχει ένα γραφικό περιβάλλον (GUI) σαν κι αυτά που αναφέραμε, έναν εγκαταστάτη εφαρμογών (package manager) και ίσως μία ομάδα χρήσιμων προεγκατεστημένων προγραμμάτων. Το σύνολο όλων αυτών λοιπόν μας κάνει ένα ολοκληρωμένο Linux λειτουργικό σύστημα και επειδή οι συνδυασμοί των παραπάνω είναι πολλοί, υπάρχουν και πολλές διαθέσιμες διανομές (distro).

Ένα από τα παλιότερα Linux λειτουργικά συστήματα είναι το Debian από το οποίο έχουν γεννηθεί πολλές πετυχημένες διανομές όπως το Ubuntu, το Linux Mint, το Kali Linux, το KDE Neon, το elementaryOS και το Zorin OS. Σημαντικά επίσης Linux λειτουργικά συστήματα είναι το Arch Linux, το Fedora και το openSUSE, η μεγάλη διαφορά μεταξύ των οποίων είναι ο εγκαταστάτης εφαρμογών (package manager).

Το Debian χρησιμοποιεί το "apt" και για να εγκαταστήσεις για παράδειγμα την εφαρμογή "pkg" πρέπει να δώσεις την εντολή:

apt install pkg

Αντίστοιχα το Arch χρησιμοποιεί τον "pacman" και για το ίδιο αποτέλεσμα δίνουμε την εντολή:

pacman -S pkg 

Στο Fedora η εντολή είναι:

dnf install pkg 

Στο openSUSE τέλος η εντολή είναι η εξής:

zypper install pkg

Όλα αυτά έχουν σημασία μόνο εάν χρησιμοποιείς το τερματικό, οπότε για το μέσο χρήστη οι package manager δεν έχουν απολύτως καμία αξία.

Μερικές από τις καλύτερες διανομές για να επιλέξεις

Αξίζει τέλος να αναφερθούμε σε μερικά αξιόλογα Linux λειτουργικά συστήματα για το 2020, τα οποία ξεχωρίζουν για την πληρότητα, τη σταθερότητα, την ταχύτητα ή τα μοναδικά χαρακτηριστικά τους.

Το Ubuntu είναι το αγαπημένο μας, καθώς βασίζεται στο Debian και έτσι κληρονομεί τη σταθερότητά του, ενώ οι προσθήκες σε λογισμικό, υπηρεσίες και ρυθμίσεις, το κάνουν εύκολο για όλους τους χρήστες. Έρχεται με το γραφικό περιβάλλον GNOME 3, αλλά διαθέτει και άλλες έτοιμες παραλλαγές με τα υπόλοιπα γνωστά GUI όπως:

• το Kubuntu με γραφικό περιβάλλον KDE Plasma
• το Lubuntu με το ελαφρύ LXQt
• το Ubuntu Budgie με το ομώνυμο γραφικό περιβάλλον
• το Ubuntu MATE με το MATE GUI και
• το Xubuntu με το πολύ ελαφρύ περιβάλλον Xfce 

Άλλη μία εξαιρετική επιλογή για τον υπολογιστή μας είναι το Linux Mint, το οποίο βασίζεται στο Ubuntu και φοράει Cinnamon, MATE ή Xfce γραφικό περιβάλλον.

Για αυτούς που ψάχνουν κάτι που να μοιάζει με το Mac OS X της Apple υπάρχει elementaryOS, το οποίο βασίζεται στο Ubuntu και διαθέτει το μοναδικό Pantheon GUI. Οι δημιουργοί του elementaryOS δίνουν τεράστια προσοχή στο περιβάλλον χρήσης και για αυτό το σκοπό έχουν φτιάξει τις δικές τους βασικές εφαρμογές που έρχονται προεγκατεστημένες.

Μία πολύ μεγάλη μερίδα χρηστών του Linux προτιμάει επίσης το Arch, το οποίο διαθέτει το γρηγορότερο package manager και είναι ειδικά φτιαγμένο για 64-bit συστήματα. Δεν είναι όμως φτιαγμένο για τον αρχάριο χρήστη κάτι που φαίνεται ακόμη και από την εγκατάστασή του στο PC μας.

Το Kali Linux είναι μία διανομή με βάση το Debian, η οποία έχει φτιαχτεί ειδικά για όσους τεστάρουν την ασφάλεια δικτύων. Διαθέτει λοιπόν προεγκατεστημένα τα καλύτερα εργαλεία του είδους και για αυτό χρησιμοποιείται από πολλούς χάκερ.

Το Puppy Linux είναι μία εξαιρετικά μικρή σε μέγεθος διανομή, η οποία έχει φτιαχτεί για να τρέχει σε παλιά PC με περιορισμένο χώρο και RAM. Είναι τόσο μικρή που φορτώνεται ολόκληρη στη μνήμη RAM του υπολογιστή μας και έτσι οι εφαρμογές της ανοίγουν αστραπιαία!

Το Tails είναι μία διανομή η οποία είναι φτιαγμένη για ανωνυμία στο διαδίκτυο και περιλαμβάνει τέτοιου είδους εφαρμογές όπως τον Tor Browser. Μπορούμε να την εγκαταστήσουμε σε ένα USB stick και να την ενεργοποιήσουμε από όποιον υπολογιστή θέλουμε, χωρίς να αφήνουμε ίχνη σε αυτόν.

Το Ubuntu Studio είναι μία ειδική "γεύση" του Ubuntu η οποία είναι φτιαγμένη για όσους ασχολούνται με τα media (όχι τα social media). Περιλαμβάνει λοιπόν εφαρμογές για να κάνεις μοντάζ, ηχογραφήσεις, να επεξεργάζεσαι εικόνες και να δημιουργείς e-book.

Το LibreELEC είναι μία διανομή για την κατασκευή media center. Είναι στην ουσία ένα minimal λειτουργικό σύστημα το οποίο τρέχει απλά το Kodi κατά την εκκίνηση.

Αντίστοιχα το Volumio είναι μία διανομή για τη δημιουργία ψηφιακού jukebox. Μπορούμε να το εγκαταστήσουμε σε ένα Raspberry Pi, να το συνδέσουμε σε ένα σετ ηχεία και να παίξουμε τη μουσική μας είτε τοπικά, είτε μέσω ίντερνετ.

Το Lakka είναι άλλη μία Linux διανομή η οποία έχει σκοπό να μετατρέψει τον υπολογιστή μας σε κονσόλα ρετρό παιχνιδιών. Διαθέτει ένα μενού που θυμίζει PlayStation και μπορεί να εγκατασταθεί ακόμη και σε κινέζικα Android TV-Box. Παίζει παιχνίδια από το GameBoy μέχρι και το PlayStation!

To Android x86 είναι μία Linux διανομή η οποία έχει καταφέρει να μεταφέρει το Android στους desktop υπολογιστές, κάτι που η Google δεν έχει κάνει ακόμη επίσημα.

Το Steam OS είναι μία πλατφόρμα βασισμένη στο Debian, η οποία έχει φτιαχτεί για να παίζουμε τα παιχνίδια του Steam. Διαθέτει επίσης και το GNOME, οπότε μπορούμε να το χρησιμοποιήσουμε και σαν desktop PC και να τρέξουμε άλλες Linux εφαρμογές.

Το Chromium OS / Chrome OS είναι και αυτό μία Linux διανομή η οποία βασίζεται στον Chromium Browser της Google. Σκοπός του είναι η δημιουργία υπολογιστών που χρησιμοποιούν κυρίως Google υπηρεσίες και είναι φτιαγμένα για να μπαίνουν στο ίντερνετ. Μπορούμε να το εγκαταστήσουμε μέσω του CloudReady. 

Τέλος το Ubuntu Core είναι ακόμη μία minimal διανομή η οποία έχει σκοπό να εξυπηρετήσει τις IoT (Internet of Things) συσκευές μας. Είναι τρομερά ασφαλής και τρέχει εφαρμογές πακεταρισμένες σε "snap", τις οποίες μπορούμε να εγκαταστήσουμε και σε κανονικά PC.

Εν κατακλείδι

Η μεγάλη ποικιλία του Linux μας δίνει τη δυνατότητα να κατεβάσουμε τη διανομή που πραγματικά ταιριάζει στις ανάγκες αλλά και στον υπολογιστή μας. Εννοείται ότι μπορούμε να κατεβάσουμε μία βασική διανομή όπως για παράδειγμα το Ubuntu και να την εμπλουτίσουμε με χαρακτηριστικά άλλων διανομών, εγκαθιστώντας τα χειροκίνητα, ενώ υπάρχει η δυνατότητα να έχουμε σε έναν υπολογιστή Windows και Linux (dual-boot) ως μεταβατικό στάδιο μέχρι να αποφασίσουμε τι μας αρέσει τελικά.

Αξίζει τέλος να πούμε ότι όλα αυτά αναβαθμίζονται τακτικότατα και για πολλά χρόνια, ενώ μπορείς να τα κατεβάσεις και να τα χρησιμοποιήσεις δωρεάν. Απλά αν μείνεις ευχαριστημένος, κάνε μία δωρεά στο project που αγαπάς, για να βοηθήσεις ακόμη περισσότερο την ανάπτυξή του.